“…Sada sam jezero. Jedna žena se svija nada mnom
Tražeći moje potvrde za ono što stvarno jeste.
Zatim se okreće onim lažovima, svećama i mesecu.
Vidim joj leđa i verno ih odražavam.
Nagrađuje me suzama i pokretima ruku.
Važna sam joj. Ona dolazi i odlazi…”

Silvija Plat, Ogledalo

Ogledalo u svojstvu perceptivnog i simboličkog mehanizma zauzima posebno mesto u istoriji vizuelne kulture. Klasična umetnost dosledno je instrumentalizovala ovaj fenomen u kontekst opštih moralizatorsko-didaktičkih ideja i poruka posredstvom mitološko-alegorijske i religiozne tematike, a prevashodno u ikonografiji vanitas i memento mori žanrova. Drugačije uvide u procese ogledanja sopstva donosi moderno doba sa nastojanjem da se individualnost uzdigne i definiše oslobađanjem od imperativa društvene matrice i ideološkog konstrukta, odnosno da sa dignitetom i pozicijom ravnopravnog aktera komunicira sa sistemom koji utiče na njegovo oblikovanje. Autorefleksivnim vizualizacijama sopstva, kao prominentnim segmentom savremenih umetničkih praksi, u uslovima novog vremena nastavlja se sa preispitivanjem univerzalnih tema o trajanju, prolaznosti, prepoznavanju, afirmisanju i prihvatanju self-a. U opusu vizuelne umetnice Natalije Simeonović ogledalo nije vidljivo u svojoj predmetnosti, ali su njegovi optičko-psihološki aspekti delovanja podrazumevani i sveprisutni čineći inicijalni momenat i stvaralački sine qua non na kome počiva dugogodišnji rad umetnice.

Izložbom pod nazivom “Autobiografski podaci” u galeriji Kuće legata, Natalija Simeonović prvi put u okviru jedne reprezentativne postavke predstavlja nekoliko stvaralačkih faza međusobno povezanih kontinuiranim tokom razvoja ideje i postupaka u strukturisanju projekcije sopstva. Plastički izražajnom i medijski raznovrsnom artikulacijom svog lika, te predmetnih fragmenata personalnog prostora, telesnosti i metapodataka, autorka prevodi autoportret iz forme slike u objekat i ambijent imerzivnog potencijala. Može se reći da se lik Natalije Simeonović konstituiše u simboličnom preseku ogledalskog odraza, telesne čulnosti, formi i sadržaja koje emanira ekranska slika i materijalnih tragova bremenitih očekivanim društveno-rodnim ulogama iz korpusa nasleđa po ženskoj genealogiji. Kroz refleksije i spregu vidljivog i unutrašnjeg Ja u ovom opusu sublimiran je momenat susticanja trauma i iskustava prošlosti, paradigmi i diktata savremenog načina života i težnji da se odagna osećaj nesigurnosti u trasiranju puta pred vremenom koje dolazi.

Natalija Simeonović započinje narativ o sopstvu ciklusom radova “Lice – nekada moje”, prostorno i hronološki nultom tačkom celine. Fotografije ujednačenog formata ponavljaju anfas portret umetnice sa varijacijama ekspresija lica, različitim kolažnim i digitalnim intervencijama. Aludirajući na poželjne modele i standarde lepote, virtuelno generisane avatare, kao i na širok raspon kulturoloških referenci, ona preispituje identitetsku transformativnost kao neizbežnu okolnost i nužnost po kojoj se Ja modeluje u savremenom društvu. Ukoliko kreiranje i multiplikovanje identiteta shvatimo kao rađanje  novih malih života i ponavljanje njihovih razvojnih i kognitivnih ciklusa, u ovakvom autorskom konceptu nazire se ideja o mogućnosti ponovnog doživljavanja formativnog procesa koje Žak Lakan vezuje za rano detinjstvo i definiše kao preobraćenje ogledalnog Ja u društveno Ja.[1] Na takav način sagledan, rad Natalije Simeonović reinterpretira Lakanovu tezu o primordijalnoj ljubomori kao odbrambenom mehanizmu ega prema svojoj otuđenoj i idealnoj projekciji, te histeričkom karakteru želje koja je uvek želja drugog, pozicionirajući je u kontekst zrelog životnog doba i pogrešnih prepoznavanja (méconnaissance) koje prate nove forme ogledalskih identifikacija u eri digitalne kulture.1  

Celina formirana oko rada “Zimski goblen” fokusira problem identiteta suočenog sa ambivalentnim odnosom prema tradiciji i matricama rodnih pozicija.  Autoportret u vidu oslikanog reljefa nastao je ubadanjem špenadli kao analognog piksela u print sa likom umetnice, a sastavni deo rada su foto-sekvence celokupnog procesa. Ritmičkim i postupnim punktiranjem sopstva, materijalizuju se istovremeno bolna i blagotvorna iskustva poniranja u dubine ličnih dilema sakrivenih iza vidljive pojavnosti. Taktilni pejzaž lica sugeriše volumene unutrašnjih nemira, a svaki ubod donosi oslobođenje od tenzije akumulirane između izvornog Ja i želje drugog. Dramatična previranja obuzdana su harmonijom gotovo renesansne ikonografije portreta smeštenog u enigmatičan prostor blizak atmosferi metafizičkog slikarstva. Motivom lestvica koje u pozadini slike povezuju zemaljsku i nebesku sferu, svojevrsnom parafrazom Jakovljevih lestvi, umetnica svedoči o naporima konstantnog kretanja između polarizovanih životnih principa, kao i o ličnoj potrebi za njihovom sinergijom u jedinstven i skladan habitus.

Problem rodno-identitetskog samoodređenja uslovljenog relacijama sa porodičnom baštinom i slojevitim generacijskim iskustvima razvija se dalje u mikroambijentu koji čine rad “Nasleđe” i instalacija “Pre nas”. Portret i ruke strukturirani od špenadli i nagomilavanja tkanine (vez, heklani stolnjaci/miljei) ukazuju na medijski i tehnički postupak intencionalnog integrisanja u rad one vrste primenjenog umetničkog izraza i manuelnih veština koje se tradicionalno vezuju za stvaralački model femine ograničen intimnim prostorom doma. Reljefni lik i tkanine grade objekat nalik floralnoj formi sa neodređenim efektom o poziciji sopstva koje buja i guši se, izranja iz slojeva tradicije i u njima se utapa i nestaje. Posredstvom repetitivnosti gesta i forme, motiva ruke i taktilnosti materije, vidimo Nataliju Simeonović dok u ulozi savremene Arahne traži lične strategije pomirenja između darova i bremena utkanih u dragoceno nasleđe prošlosti.     

     Naizgled deskriptivan naslov rada “Autoportret sa kratkom biografijom” otkriva lucidnost i ironiju autorskog stava prema poželjnim ili imperativnim savremenim modelima formatiranja identiteta i predstavljanja stvaralačkog Ja. Naime, umetnica apostrofira kritički pogled na beskonačne procese dokazivanja i vrednovanja ličnih i profesionalnih uspeha u domenu administrativno uređenih sistema. Portret od špenadli artikulisan u vidu pune skulpture i postavljen na postament pod staklenim zvonom ističe poziciju sopstva kao eksponata izloženog konstantnoj društveno-normativnoj proveri i proceni. Skulptura je okružena i zarobljena trakastim isečcima autobiografija koje poput neuništive birokratske hidre ili kose Meduze jezikom prostorne metafore dotiču problem paralisanja kreativnog impulsa, sputavanja slobode duha i stanja zamora kao sveopšteg simptoma savremenog doba. Radovi na zidovima u vidu intervencija špenadlama na postojećim autobiografijama, nastalim povodom pređašnjih predstavljanja rada umetnice i apliciranja za brojne konkurse i projekte, demistifikuju i obesmišljavaju isprazni formalizam oličen u taksativnim navodima, izborima veličine fonta, proreda, poravnanja pasusa, ključnih reči… Sa druge strane, umetnica gradi lični sakralni prostor satkan od sume različitih vizuelno-plastičkih i tekstualnih memorabilija kao materijalizovanih zabeleški o trajanju “u nedostatku uporišta u suštinskoj kolektivnoj pripadnosti i svrsi”.[2] Na taj način ona afirmiše tezu Borisa Grojsa po kojoj dokumentacijsko-digitalno postojanje nadživljuje fizičko postojanje njegovog izvornog nosioca i budući da “umetnički programi i mašine nemaju svoje teleološko usmerenje” neuspeh i zadati kraj delovanja ne postoje, a “nedostatak vremena je tu transformisan u višak vremena – tačnije u beskrajni višak vremena”.[3]    

Grojsov stav o relativizovanim pozicijama telesnosti kao oslonca ličnosti, a sagledanim u vizuri odnosa savremene samofluidizacije ličnosti naspram tradicionalne potrebe za samoovekovečenjem, prepoznajemo u prostornoj instalaciji pod nazivom “Koji si tip tela?”.[4] U ovom radu izdubljeni otisci tela na joga prostirkama i posude sa ostacima materijala stvaraju efekat sakralizacije ambijenta i miljea fitnes kulture u kome se ponavljanje vežbe približava ritualnoj radnji molitvenog gesta, a umetnički objekat nalikuje relikviji svetog sasuda i parafrazira ikoničnost Veronikinog ubrusa ili Torinskog pokrova. Preispitivanje osetljivih i poroznih granica između lične potrebe za postizanjem duhovno-telesnog balansa i diktata nametnutih izbora idealnog životnog režima deo je opšteg problemskog diskursa o trajanju, starenju, odnosno vitalnosti i produktivnosti kao savremenim uslovima postojanja. Simuliranjem položaja prostirki/tela tokom časa joge, struktura postavke ponavlja zakonitost hijerarhijskog odnosa prema kome konzumerističke prakse i sistemi ponavljaju iste mehanizme na kojima se zasnivaju rodni, religiozni, politički i ideološki konstrukti. Istovremeno, umetnica je svesna da subjekt nije pasivni praktikant instrukcije koji se u tom odnosu komunicira. Prema Džudit Batler proces subjektivizacije je ne samo formativan već i performativan čin odazivanja pozivu zakona/konstrukta i ponavljanju određenog modela.[5] Batler navodi da subjekt ne prethodi zakonu, već sudeluje u njegovom generisanju, te “zakon, subjekti, odbačena bića nastaju, proizvode se – istovremeno”.[6] Prepoznavanje modaliteta performativnosti kao osnove konstrukta otvara mogućnost desubjektivizaciji kroz redefinisanje termina i tipologija obuhvatajući i onu u kojoj telesni aspekt identiteta deluje u svojstvu subjekta, kako je istaknuto i samim naslovom rada Natalije Simeonović.

Poslednju celinu izložbe pod nazivom “Materinstvo” predstavlja višemedijski oblikovan ambijent koji čini grupa fotografija “Vidanove cipele”, foto-kolaž “Vidan spava”u formi vorteksa i video rad – “Sanjaj lepe snove”. Percepcija trajanja sopstva u protoku vremena vizirana kroz prizmu roditeljstva proširuje se na nove kumulativne i višeznačne slojeve naracije. Opsesivno i mantričko ponavljanje određenih radnji – foto-zabeleške koje postupno prate faze rasta deteta, uspavanka, bdenje nad usnulim detetom – povezuju životnu rutinu i umetnički postupak u perpetuiranu procesualnost koja ima za cilj da se prihvati neminovna prolaznost, savladava strah pred prazninom nepoznatog i neizvesnog i održi osećaj sigurnosti i spokoja. Kroz repetitivnost vizuelnih i auditivnih elemenata kreiranih u sferi intimnog prostora i sistematičnost dokumentariste, Natalija Simeonović gradi strukturu personalnog mnemoničkog hrama. Kontekstualizujući svoje iskustvo i stvaralačke motive, umetnica navodi: “Od fotografija i porodičnih albuma nastaju lične arhive, čime, svesno ili nesvesno, zamenjujemo nekadašnje magijske rituale, obrede ili molitve kojima se vrši čin zaštite onog što je najdragocenije”.[7]

Umetnički rad Natalije Simeonović demonstrira autorski stav koji ogledanje sopstva ne predstavlja kao momenat hvatanja refleksije unapred formiranog i utvrđenog identiteta. Sopstvo se konstituiše kontiuirano samim činom posmatranja i procesualnim delovanjem. Ovakva gledišta bliska su tezi Hane Arent po kome sopstvo, višestruko i višeznačno, ne poseduje identitet nezavisno od svog delatnog aspekta.[8] Prema Arent sopstvo kao polje agonističke borbe u svojoj višestrukosti akumulira i ostvaruje moć i energiju kao uslov kreativnog performativnog delovanja.[9] Prepoznajući ambivalentnost performativnosti, u vidu procesa društvene subjektivizacije ili oslobađanja umetničkim činom, umetnica odlučuje da komunicira o sopstvu bez efekata bučne ekspresije. Podražavanje agonističke borbe, anksioznosti i nemira vešto je kontrolisano posredstvom vizuelno-likovne sofisticiranosti i plemenitosti u materijalizaciji problemskog sloja dela. Zagonetan ali ne i hermetičan, autoportret Natalije Simeonović iščitava se hodom kroz prostorno-vremenski različito situirane stvaralačke faze pozivajući na dijaloški proces samorazotkrivanja i samoidentifikacije. U eri korporativno-birokratske banalizacije identiteta neretko merenog skupom biografskih podataka, umetnica tonom diskretne provokacije kritički podseća na bogatstvo svetova unutrašnjeg Ja i posvećenim promišljanjem ličnog iskustva daje stvaralački omaž dinamičnoj i kompleksnoj prirodi sopstva.

Miroslav Sapundžić,

istoričar umetnosti

---

[1] Lidija Prišing, Žak Lakan. Stadijum ogledala, u: Figure u pokretu. Savremena zapadna estetika, filozofija i teorija umetnosti, grupa autora (ur. Miško Šuvaković i Aleš Erjavec), Vujičić kolekcija, Beograd, 2009, str. 417.

[2] Iz autorskog statement-a Natalije Simeonović

[3] Boris Grojs, U toku, Službeni glasnik, Beograd, 2020, str. 43.

[4] Isto, str. 18.

[5] Vida Knežević, Kritika politika ženskih identiteta u beogradskoj umetnosti nakon 2000. godine. Politika identiteta i njena kritika, u: Fascinacije teorijom ili ka novoj teoriji vizuelnih umetnosti i kulture, grupa autora (ur. Dragica Vuković), Prodajna galerija „Beograd“, Beograd, str. 173.

[6] Džudit Batler, Tela koja nešto znače, O diskurzivnim granicama „pola“, u: Vida Knežević, nav. delo, str. 172.

[7] Iz autorskog statement-a Natalije Simeonović

[8] Vida Knežević, nav. delo, str. 170.

[9] Isto